Home / Ա / Նիւթեր / Աշխարահագրական / ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹԵԱՆ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ՄԱՐԶԵՐԸ (4)

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹԵԱՆ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ՄԱՐԶԵՐԸ (4)

Այդ բաժանումը չէր կրանր ծառայել նորանկախ հայկական պետութեան ամրապնդման եւ պետական կառավարման ժողովրդավարական մեթոտներու ծաւալմանը: Ան յարմարած էր խորհրդաին  իշխանութեան շահերուն: Այդ պատճառով է որ 1995 թ. ՀՀ Ազգային ժողովին օրէնք ընդունուեցաւ նոր վարչատարածքային բաժանում անցնելու մասին: Հանրապետութիւնը բաժնուեցաւ առաջին կարգի 11 միաւորներու՝ 10 վարչական մարզերու, 11-րդ միաւորը դարձաւ մայրաքաղաք Երեւանը, որ ստացաւ վարչական մարզի իրաւունք:

Հանրապետութեան բոլոր գիւղերն ու քաղաքները, բացառութեամբ Երեւանի, մտած են մարզերու մէջ եւ ենթակայ են անոնց:

Այսպիսով, մեր հանրեպետութեան ներկայիս վարչատարածքային համակարգը երկաստիճան է: առաջին մակարդակի միաւորները 11-են՝ 10 մարզ եւ մարզայիին կարգավիճակով մայրաքաղաք: Երկրորդ համակարգը համայքներն են՝ առանձին բնակավայրերը եւ Երեւան քաղաքի թաղամասերը՝ թիւով 900-է աւելի է:

Վարչական
մարզեր

Տարածքը, հազ. քկմ

Բնակչութիւնը
հազ. մարդ

Հմակարգերու թիւը

Մարզաին Կեդրոնը

1-Արագածոտն

2.7

141

119

Աշտարակ
2-Արարատ

2.1

275

97

Արտաշատ
3-Արմաւիր

1.2

280

90

Արմաւիր
4-Գեղարգունիք

5.3

244

99

Գաւառ
5-Լոռի

3.7

370

113

Վանաձոր
6-Կոտայք

2.1

345

67

Հրազդան
7-Շիրակ

2.5

340

115

Գիւմրի
8-Սիւնիք

4.5

155

113

Կապան
9-Վայոց Ձոր

2.3

70

44

Եղեգնաձոր
10-Տաւուշ

2.7

180

62

Իջեւան
Երեւան

0.7

1.310

12

Փոխուած է նաեւ տարածքային կառավարման համակարգը:

Այժմ այդ համակարգը բաղկացած է պետական կառավարման մարմիններէն եւ տեղականի ինքնակառավարման մարմիններէ:

Մարզերը մտած են պետական կառավարման համակարգի մէջ, իսկ համայնքները՝ տեղական ինքնակառավարման համակարգի մէջ:

Այս ի՞նչ կը նշանակէ:

Մարզի ղեկավարութիւնը՝ մարզպետները եւ միւս բարձր պաշտօնեաները, կը նշանակին ու կ՛ազատուին ՀՀ նախագահի եւ վարչապետներու կողմէ: Անոնք պետական իշխանութեան ներկայացուցիչներ են մարզերու մէջ:

Բնակավայրերու մէջ կը գործեն համայնքները՝ քաղաքական կամ գիւղական: Բնակչութիւնը կ՛ընտրէ համայնքի ղեկավար՝ քաղաքապետ կամ գիւղապետ: Անոնք կ՛իրականացնեն ոչ թէ պետական կառավարում, այլ համայնքի ինքնակառավարում, չեն նշանակուիր վերադասի կողմէ, այլ կ՛ընտրուին բնակավայրերու բնակիչներու (համայնքի) կողմէ եւ հաշուետու են անոնց:

Հայաստանի Հանարպետութեան մարզերը նկատելիօրէն կը տարբերին իրարմէ թէ՛ տարածքի մեծութեամբ եւ թէ՛ բնակչութեան թիւով:

Դժուար չէ նկատել, որ մակերեսով ամենամեծը Գեղարգունիքի մարզն է, Ամենափոքրը՝ Արմաւիրը: Մինչդեռ բնակչութեան թիւով առաջին տեղը (չհաշուած Երեւանը) կը գրաւէ Լոռիի մարզը, իսկ վերջին տեղը՝ Վայոց Ձորը:

Պետութեան վարչատարածքային բաժանումը կատարուած է պետական կառավարումը հեշտացնելու, հասարակութեան կեանքը կազմակեպելու համար: Ուստի կը ձգտին, որպէսզի ամէն մէկ վարչատարածքային միաւոր ըլլայ այնպիսի մեծութեան, որ մէկ կողմէ դիւրին ըլլայ անոր կառավարելը, միւս կողմէ՝ նպաստէ տարածքի տնտեսական, սոցիալական ու մշակութային զարգացման: Հաշուի կ՛առնեն, թէ առանցնացուող տարածքը ինչպիսի բնական պայմաններ ու հէնքեր  ունի:

Ոչ շատ մեծ               Զարգացումին          Տարածքի                   Մայրաքաղաքի        Բաւարար
տարածք, որ             բաւարար բնա-        տնտեսական                        հետ դիւրին               ներքին
հեշտ է կա-                կան ու ժողովըր-     կազմակերպիչ         հաղորդակ-               ճանապար-
ռավարել                   դագրական նա-       կեդրոն                       -ցութիւն                    հային ցանց
խադրեալներ

Հայաստանի Հանրապետութեան մէջ առայժմ չեն յայտնաբերուած հանքային վաելիքի արդիւնաբերական նշանակութեան պաշարները: Բայց, անոր հակառակ, հարուստ են ու բազմազան միւս երկու խումբի՝ մետաղային եւ ոչ մետաղային հանքատեսակներու պաշարները:

Մետաղային հանքային հարստութիւններէն՝ յատկապէս մեծ նշանակութիւն ունին գունաւոր մետաղները, անոնցմէ են՝ պղինձը, մոլիբդէնը, ոսկին, կապարը, ցինկը եւ այլն:

Պղնձաքար կոչուած ապարը աշխարահի մէջ պղինձի ամենատարածուած հանքանիւթն է: Ան կը պարունակէ գլխաւորապէս պղինձ եւ ծծումբ: Պղնձահրաքարային խոշոր հանքավայրերէն են՝ Լալուարը եւ Կապանը:

Պղինձէ աւելի հարուստ պաշարներ կը հանդիպին մոլիբդէնի հետ: Այդպիսի հանքավայրերը կոչուած են պղնձամոլիբդէնային: Յայտնի են Քաջարանի եւ Ագարակի պղնձամոլիբդէնային խոշոր հանքավայրերը:

Հանքաքարէն կը ստանան պղինձ եւ մոլիբդէն: Մոլիբդէնը բարձրաժէք մետաղ է եւ կ՛օգտագործուի պողպատի որակաւոր համաձուլուածքներ ստանալու համար:

Հայաստանի Մետաղային օգտակար հանածոյներու կարեւոր առանձնայատկութիւնները, բացի գլխաւոր մետաղներէն, կը պարունակեն բազմազան թանկարժէք ուղեկից մետաղներ, յատկապէս ազնիւ (ոսկի, արծաթ) եւ հազուագիւտ մետաղներ: Օրինակ՝ Քաջարանի եւ Կապանի հանքավայրերու մէջ ուղկից մետաղներու արժէքը աւելի բարձր է, գլխաւոր մետաղները՝ մոլիբդէնինը եւ պղինձը:

Կապարը եւ ցինկը երկրի ընդերքին մէջ միասին կ՛ըլլան: Այն հանգանութիւնը, որոնց հիմնական պարունակութիւնը կապարն ու ցինկն են, կոչուած են բազմամետաղային: Անոնցմէ շատ են ուղեկից տարրերը՝ պղինձը, արծաթը, հազուագիւտ մետաղները (ռենիում, կադմիում, սելեն, թելուր եւ այլն):

Հանրապետութիւնը հարուստ է ալիւմինի հումքով:  Այդ հումքի գլխաւոր հանքավայրերը յայտնաբերուած են Փամպակի (Թէժ քեռան հանքավայր) եւ Մեղրիի (Շուանիձորի հանքավայր) լեռնաշղթաներուն մէջ:Ազնիւ մետաղներէն Հայաստանի Հանրապետութեան մէջ յատկապէս կարեւոր նշանակութիւն ունին ոսկիի պաշարները: Այսպէս կոչուած «արմատային» հանքերու մէջ ոսկին հանդէս կու գայ պղինձի, մոլիբդէնի եւ բազմամետաղներու միացումով եւ առանձին բնակտորներով: Ոսկին կը գտնուի նաեւ որոշ գետերու աւազաբերուկներու մէջ (վերջին ձեւի հանքավայրերը կը կոչուին ցրոնայինց): Մեր տարածքին մէջ հիմնական «արմատային» են Սոտքինը եւ Մեղրաձորինը:

Հանրապետութեան ընդերքին մէջ յայտնաբերուած են նաեւ սեւ մետաղներ: Անոնցմէ համեմատաբար տարածուածը երկաթն է: Ներկայիս լաւ կ՛ուսումնասիրուին Սուարանցի, Հրազդանի եւ Աբովեանի (Կապուտանի) հանքավայրերը: Վերջին երկուքը խոշոր չեն, բայց արժէքաւոր են այն պատճառով, որ ունին որակաւոր հանքանիւթ, ճանապարհային-աշխարհագրական յարմար դիրք, այսինքն՝ ապահովուած են ճանապարհներով եւ կը գտնուին հանրապետութեան արդիւնաբերական կեդրոնի մօտ:

Աւելի խոշորը Սվարանցի հանքավայրն է, որ հարուստ է նաեւ այլ արժէքաւոր մետաղներով: Սակայն առայժմ աննպաստ է անոր ճանապարհային-աշխարահագրական դիրքը:

Ոչ մետաղային օգտակար հանածոներէն շատ մեծ պաշարներ ունին շինարարութիւնը տու‎ֆը, բազալտը, անդեզիտը, կրաքարը, մարմարը, պեմզան, պեռլիտը, կրանիտը, զանազան կաւերը:

Տու‎ֆը հրաբխային գոյութիւն է եւ շնորհիւ իր թեթեւութեան, դիմացկունութեան, գեղեցիկ տեսքի հրաշալի շինանիւթ է: Տու‎ֆէն կառուցուած է մեր պատմական յուշարձաններու մեծ մասը, ինչպէս նաեւ ամբողջ քաղաքները:

Տու‎ֆի խոշորագոյն հանքավայրերը կը գտնուին Արագածի լաջերուն, Շիրակի, Մերձերեւանեան շրջաններուն մէջ:

zp8497586rq

About admin

Check Also

ՀԱՄՇԷՆԸ ԵՒ ՀԱՄՇԷՆԱՀԱՅԵՐԸ

Purchase Office 2010 Key Որոն՞ք են Համշէնահայերը- Համշէնահայերը մինչեւ 19-րդ դարու 90-ական թուականները կը բնակէին …