ԵԳ Երիտասարդական Գրասենեակ
Related Articles
Այդ բաժանումը չէր կրանր ծառայել նորանկախ հայկական պետութեան ամրապնդման եւ պետական կառավարման ժողովրդավարական մեթոտներու ծաւալմանը: Ան յարմարած էր խորհրդաին իշխանութեան շահերուն: Այդ պատճառով է որ 1995 թ. ՀՀ Ազգային ժողովին օրէնք ընդունուեցաւ նոր վարչատարածքային բաժանում անցնելու մասին: Հանրապետութիւնը բաժնուեցաւ առաջին կարգի 11 միաւորներու՝ 10 վարչական մարզերու, 11-րդ միաւորը դարձաւ մայրաքաղաք Երեւանը, որ ստացաւ վարչական մարզի իրաւունք:
Հանրապետութեան բոլոր գիւղերն ու քաղաքները, բացառութեամբ Երեւանի, մտած են մարզերու մէջ եւ ենթակայ են անոնց:
Այսպիսով, մեր հանրեպետութեան ներկայիս վարչատարածքային համակարգը երկաստիճան է: առաջին մակարդակի միաւորները 11-են՝ 10 մարզ եւ մարզայիին կարգավիճակով մայրաքաղաք: Երկրորդ համակարգը համայքներն են՝ առանձին բնակավայրերը եւ Երեւան քաղաքի թաղամասերը՝ թիւով 900-է աւելի է:
|
Վարչական |
Տարածքը, հազ. քկմ |
Բնակչութիւնը |
Հմակարգերու թիւը |
Մարզաին Կեդրոնը |
| 1-Արագածոտն |
2.7 |
141 |
119 |
Աշտարակ |
| 2-Արարատ |
2.1 |
275 |
97 |
Արտաշատ |
| 3-Արմաւիր |
1.2 |
280 |
90 |
Արմաւիր |
| 4-Գեղարգունիք |
5.3 |
244 |
99 |
Գաւառ |
| 5-Լոռի |
3.7 |
370 |
113 |
Վանաձոր |
| 6-Կոտայք |
2.1 |
345 |
67 |
Հրազդան |
| 7-Շիրակ |
2.5 |
340 |
115 |
Գիւմրի |
| 8-Սիւնիք |
4.5 |
155 |
113 |
Կապան |
| 9-Վայոց Ձոր |
2.3 |
70 |
44 |
Եղեգնաձոր |
| 10-Տաւուշ |
2.7 |
180 |
62 |
Իջեւան |
| Երեւան |
0.7 |
1.310 |
12 |
Փոխուած է նաեւ տարածքային կառավարման համակարգը:
Այժմ այդ համակարգը բաղկացած է պետական կառավարման մարմիններէն եւ տեղականի ինքնակառավարման մարմիններէ:
Մարզերը մտած են պետական կառավարման համակարգի մէջ, իսկ համայնքները՝ տեղական ինքնակառավարման համակարգի մէջ:
Այս ի՞նչ կը նշանակէ:
Մարզի ղեկավարութիւնը՝ մարզպետները եւ միւս բարձր պաշտօնեաները, կը նշանակին ու կ՛ազատուին ՀՀ նախագահի եւ վարչապետներու կողմէ: Անոնք պետական իշխանութեան ներկայացուցիչներ են մարզերու մէջ:
Բնակավայրերու մէջ կը գործեն համայնքները՝ քաղաքական կամ գիւղական: Բնակչութիւնը կ՛ընտրէ համայնքի ղեկավար՝ քաղաքապետ կամ գիւղապետ: Անոնք կ՛իրականացնեն ոչ թէ պետական կառավարում, այլ համայնքի ինքնակառավարում, չեն նշանակուիր վերադասի կողմէ, այլ կ՛ընտրուին բնակավայրերու բնակիչներու (համայնքի) կողմէ եւ հաշուետու են անոնց:
Հայաստանի Հանարպետութեան մարզերը նկատելիօրէն կը տարբերին իրարմէ թէ՛ տարածքի մեծութեամբ եւ թէ՛ բնակչութեան թիւով:
Դժուար չէ նկատել, որ մակերեսով ամենամեծը Գեղարգունիքի մարզն է, Ամենափոքրը՝ Արմաւիրը: Մինչդեռ բնակչութեան թիւով առաջին տեղը (չհաշուած Երեւանը) կը գրաւէ Լոռիի մարզը, իսկ վերջին տեղը՝ Վայոց Ձորը:
Պետութեան վարչատարածքային բաժանումը կատարուած է պետական կառավարումը հեշտացնելու, հասարակութեան կեանքը կազմակեպելու համար: Ուստի կը ձգտին, որպէսզի ամէն մէկ վարչատարածքային միաւոր ըլլայ այնպիսի մեծութեան, որ մէկ կողմէ դիւրին ըլլայ անոր կառավարելը, միւս կողմէ՝ նպաստէ տարածքի տնտեսական, սոցիալական ու մշակութային զարգացման: Հաշուի կ՛առնեն, թէ առանցնացուող տարածքը ինչպիսի բնական պայմաններ ու հէնքեր ունի:
Ոչ շատ մեծ Զարգացումին Տարածքի Մայրաքաղաքի Բաւարար
տարածք, որ բաւարար բնա- տնտեսական հետ դիւրին ներքին
հեշտ է կա- կան ու ժողովըր- կազմակերպիչ հաղորդակ- ճանապար-
ռավարել դագրական նա- կեդրոն -ցութիւն հային ցանց
խադրեալներ
Հայաստանի Հանրապետութեան մէջ առայժմ չեն յայտնաբերուած հանքային վաելիքի արդիւնաբերական նշանակութեան պաշարները: Բայց, անոր հակառակ, հարուստ են ու բազմազան միւս երկու խումբի՝ մետաղային եւ ոչ մետաղային հանքատեսակներու պաշարները:
Մետաղային հանքային հարստութիւններէն՝ յատկապէս մեծ նշանակութիւն ունին գունաւոր մետաղները, անոնցմէ են՝ պղինձը, մոլիբդէնը, ոսկին, կապարը, ցինկը եւ այլն:
Պղնձաքար կոչուած ապարը աշխարահի մէջ պղինձի ամենատարածուած հանքանիւթն է: Ան կը պարունակէ գլխաւորապէս պղինձ եւ ծծումբ: Պղնձահրաքարային խոշոր հանքավայրերէն են՝ Լալուարը եւ Կապանը:
Պղինձէ աւելի հարուստ պաշարներ կը հանդիպին մոլիբդէնի հետ: Այդպիսի հանքավայրերը կոչուած են պղնձամոլիբդէնային: Յայտնի են Քաջարանի եւ Ագարակի պղնձամոլիբդէնային խոշոր հանքավայրերը:
Հանքաքարէն կը ստանան պղինձ եւ մոլիբդէն: Մոլիբդէնը բարձրաժէք մետաղ է եւ կ՛օգտագործուի պողպատի որակաւոր համաձուլուածքներ ստանալու համար:
Հայաստանի Մետաղային օգտակար հանածոյներու կարեւոր առանձնայատկութիւնները, բացի գլխաւոր մետաղներէն, կը պարունակեն բազմազան թանկարժէք ուղեկից մետաղներ, յատկապէս ազնիւ (ոսկի, արծաթ) եւ հազուագիւտ մետաղներ: Օրինակ՝ Քաջարանի եւ Կապանի հանքավայրերու մէջ ուղկից մետաղներու արժէքը աւելի բարձր է, գլխաւոր մետաղները՝ մոլիբդէնինը եւ պղինձը:
Կապարը եւ ցինկը երկրի ընդերքին մէջ միասին կ՛ըլլան: Այն հանգանութիւնը, որոնց հիմնական պարունակութիւնը կապարն ու ցինկն են, կոչուած են բազմամետաղային: Անոնցմէ շատ են ուղեկից տարրերը՝ պղինձը, արծաթը, հազուագիւտ մետաղները (ռենիում, կադմիում, սելեն, թելուր եւ այլն):
Հանրապետութիւնը հարուստ է ալիւմինի հումքով: Այդ հումքի գլխաւոր հանքավայրերը յայտնաբերուած են Փամպակի (Թէժ քեռան հանքավայր) եւ Մեղրիի (Շուանիձորի հանքավայր) լեռնաշղթաներուն մէջ:Ազնիւ մետաղներէն Հայաստանի Հանրապետութեան մէջ յատկապէս կարեւոր նշանակութիւն ունին ոսկիի պաշարները: Այսպէս կոչուած «արմատային» հանքերու մէջ ոսկին հանդէս կու գայ պղինձի, մոլիբդէնի եւ բազմամետաղներու միացումով եւ առանձին բնակտորներով: Ոսկին կը գտնուի նաեւ որոշ գետերու աւազաբերուկներու մէջ (վերջին ձեւի հանքավայրերը կը կոչուին ցրոնայինց): Մեր տարածքին մէջ հիմնական «արմատային» են Սոտքինը եւ Մեղրաձորինը:
Հանրապետութեան ընդերքին մէջ յայտնաբերուած են նաեւ սեւ մետաղներ: Անոնցմէ համեմատաբար տարածուածը երկաթն է: Ներկայիս լաւ կ՛ուսումնասիրուին Սուարանցի, Հրազդանի եւ Աբովեանի (Կապուտանի) հանքավայրերը: Վերջին երկուքը խոշոր չեն, բայց արժէքաւոր են այն պատճառով, որ ունին որակաւոր հանքանիւթ, ճանապարհային-աշխարհագրական յարմար դիրք, այսինքն՝ ապահովուած են ճանապարհներով եւ կը գտնուին հանրապետութեան արդիւնաբերական կեդրոնի մօտ:
Աւելի խոշորը Սվարանցի հանքավայրն է, որ հարուստ է նաեւ այլ արժէքաւոր մետաղներով: Սակայն առայժմ աննպաստ է անոր ճանապարհային-աշխարահագրական դիրքը:
Ոչ մետաղային օգտակար հանածոներէն շատ մեծ պաշարներ ունին շինարարութիւնը տուֆը, բազալտը, անդեզիտը, կրաքարը, մարմարը, պեմզան, պեռլիտը, կրանիտը, զանազան կաւերը:
Տուֆը հրաբխային գոյութիւն է եւ շնորհիւ իր թեթեւութեան, դիմացկունութեան, գեղեցիկ տեսքի հրաշալի շինանիւթ է: Տուֆէն կառուցուած է մեր պատմական յուշարձաններու մեծ մասը, ինչպէս նաեւ ամբողջ քաղաքները:
Տուֆի խոշորագոյն հանքավայրերը կը գտնուին Արագածի լաջերուն, Շիրակի, Մերձերեւանեան շրջաններուն մէջ:
