ԼԵՌՆԱՅԻՆ ՂԱՐԱԲԱՂԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹԻՒՆ

Related Articles

Հայաստանի Գլխաւոր Լեռնաշղթաները

September 30, 2016

Պատմութեան Ընթացքին Պատահած Երկրաշարժներ Հայաստանի Մէջ

January 18, 2016

ՍԻՍ

November 24, 2014

Արցախը որպէս անկախ պետութիւն` Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութիւն (ԼՂՀ), գոյութիւն ունի 1991թ. Սեպտեմբեր 2-էն:

Հայաստանի առաջին բաժանումէն (387թ.) ետք Արցախը կ'անցնի Պարսկաստանին: Պարսկաստանի կազմած Արցախը Ուտիքի և Աղուանքի հետ միասին կը մտնէ «Աղուանքե ընդհանուր անունն ստացած մարզպանութեան մէջ:

Հայկական պետականութեան անկումէն ետք, երբ Հայաստանը օտարներու տիրապետութեան տակ էր, Արցախի իշխանութիւնները պահպանեցին իրենց անկախութիւնը: Մտնելով Պարսկաստանի կազմին մէջ Արցախի իշխանութիւնները ունեցան կիսանկախ կարգավիճակ: Անոնք միասին  կոչուեցան Խամսայի Մելիքութիւններ (Խաչեն, Ջրաբերդ, Դիզակ, Վարանդա, Գուլիստան):

Բնական Պայմանները եւ Հարստութիւնները

Արցախը բաժնուած է հետեւեալ վարչական շրջաններու` Ստեփանակերտ, Շահումեան, Քաշաթաղ, Մարտակերտ, Ասկերան, Շուշի, Մարտունի և Հադրութ:

Լ.Ղ.Հ. հիւսիսային բաժնին մէջ, արևմուտքէն արևելք կը տարածուի Մռովասարի լեռնաշղթան, որու ամենաբարձր գագաթը Գոմշասարն է:

Ստեփանակերտ

Ստեփանակերտը Լ.Ղ.Հանրապետութեան մայրաքաղաքն է (մինչեւ 1847թ. Վարարակ 1874-1923թ. Խանքենդ):

Որպէս բնակավայր ձեւաւորուած է 19-րդ դարու սկիզբը: Ստեփանակերտը կը գտնուի Ղարաբաղեան լեռնաշղթայի արեւելեան լանջին Կարկառ գետի վտակ Վարարակնի ձախ ափին:

Ստեփանակերտը ԼՂՀ-ի ոչ միայն վարչական-քաղաքական, այլև մշակութային ու արդիւնաբերական կեդրոնն է: Այստեղ կը գտնուին հանրապետութեան նախագահի աշխատակազմը, Ազգային ժողովը, կառավարութիւնը, պետական համալսարանը, դպրոցներ, մշակութային ու առողջապահական գլխաւոր օճախները:

ԲԱԿՕ ՍԱՀԱԿԵԱՆ

Ստեփանակերտի առաջին յատակագծի (1926թ.) հեղինակը մեծանուն ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանեանն է:

Ասկերան

Խաչենը կամ Ասկերանը Լ.Ղ.Հանրապետութեան շրջաններէն մէկն է:

Ասկերանի շրջանէն կը հոսի Կարկառ գետակը:

Խաչենը հիւսիսէն սահմանակից է Ջրաբերդի, արեւմուտքէն Շահումեանի, հարաւէն Վարանդայի, Շուշիի շրջաններուն իսկ արեւելքէն Ասերանի:

Դիզակի բնակչութեան թիւն էր 12,005 մարդ, 2005 թուականին:

Շրջակեդրոն է համանուն Հադրութ քաղաքը:

Մարտակերտ

Մարտակերտը կամ Ջրաբերդը Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան  շրջաններէն մեկն է: Շրջանի մակերեսը կը կազմէ 1.97 քմ2 , բնակչութիւնը՝ 18.963 մարդ (2005 թ.): Կեդրոնը համանուն Մարտակերտ քաղաքն է:

Մարտակերտը հարուստ է բուսական անտառներով եւ պատմաճարտարապետական յուշարձաններով՝ եկեղեցիներով, վանքերով ու բերդերով: Այստեղ կը գտնուի «Գանձասարե վանքը:

Գանձասարի Սուրբ Յովհաննու Մկրտիչ մայր տաճարը կառուցուած է 1216 – 1238 Հասան-Ջալալ իշխանի կողմէն:

Շրջանը երկու մասի կը բաժնուի Թարթառը՝ Արցախի ամենամեծ եւ երկար գետը, որ կը կոչուէր Տրտու: Թարթառի վրայ կառուցուած է Սարսանգի ջրամբարը: Մարտակերտ շրջանի հիւսիսը կը գտնուի Մռաւի լեռնաշղթան:

Վարանդա

Վարանդան կամ Մարտունին  Լեռնային Ղարաբաղի հանրապետութեան շրջաններէն մէկն է: Շրջանի մակերեսը կը կազմէ 951 քմ2, բնակչութիւնը՝ 23,157 մարդ (2005 թ.): Կեդրոնը համանուն Մարտունի քաղաքն է:

Վարանդան հիւսիսէն սահմանակից է Խաչենին, արեւելքէն Շուշիին եւ հարաւ արեմուտքէն՝ Դիզակին:

Շահումեանի շրջան

Շահումեանի շրջանը 1992-ին բռնագրաւուած է Ազրպէյճեանի կողմէ: Հայ բնակչութիւնը (շուրջ 20,000) տեղահանուած է:

Լ.Ղ.Հ. վարչատարածքային նոր բաժանմամբ Շահումեանի շրջանը կ՛ընդգրկէ ազատագրուած Վայկունիքի շրջանը:

Կեդրոնն է Քարվաճառը: Շրջանի կարեւոր բնակավայրերէն են Ակնաբերդը, Նոր Գետաշէնը, Եղեգնուտը:

Վայկունիքը հարուստ է պատմաճարտարապետական յուշարձաններով, այստեղ կը գտնուի նշանաւոր Դադիվանքը, Հանդաբերդը:

Քաշաթաղ

Քաշաթաղը Լ.Ղ.Հանրապետութեան շրջաններէն մէկն է, որուն շրջակեդրոնն է Բերձոր քաղաքը: Այլ քաղաքներ են Կովսականը, Միջնավանը:

Քաշաթաղը հիւսիսէն սահմանակից է Վայկունքին, երկու շրջաններու միջեւ կը գտնուին Ռմբոսեան լեռները:

Շրջանի կարեւորագոյն գետը Աղաւնագետն է, որ կը հոսի Ռմբոսեան լեռներէն մինչեւ Արաքս:

Շուշիի Ամրոց

Շուշին բազմած է բարձրադիր սարահարթի վրայ (Արցախի Շուշիի շրջան): Շուշիի ամրոցը (18րդ.) կը պատկանէր Վարանդայի տիրակալ`Մելիք-Շախնազարեաններուն:

Պարիսպներու պատերը կը ձգուին սարահարթի հարաւ-արևմտեան մասին խոյացող բարձր ժայռերէն, զառիվեր լանջերով կ՛իջնեն ձորը և արևելքէն կրկին կը ձուլուին ուղղաձիգ ժայռերու հետ: Շուշիի մնացած կողմերը պաշտպանուած են զառիվեր ժայռերով:

Քաղաք-ամրոցը միջնադարեան Արցախի նմանատիպ այլ կառոյցներու նման ունեցած է իր գաղտնուղին: Ժայռերու մեջ փորած աստիճանը կը սկսի հարաւային Երևանեան դարպասներու մօտ և անցնելով քարանձաւերու բաւիղներու մէջէն դուրս
կու գայ Կարկառ գետի ձորը:

Շուշիի պաշտպանական համակարգին առաջնահերթ դեր կը խաղային ամրութիւններէն հարաւ գտնուող բազմաթիւ քարանձաւերը: