ՀԱՄԻՏԵԱՆ ՋԱՐԴԵՐԸ 1864-1896

Դէպքերը սկսան 1894ի Օգոստոսին, Սասունի մէջ, ուր Սասունի մէջ ծագած ապստամբութիւն մը զսպելու պատրուակով՝ Համիտեան գունդերը կանոնաւոր բանակին հետ մտան Սասուն եւ սպաննեցին 3500 հայ:

Վանի անգլիացի հիւպատոսի տեղեկագիրը ցոյց կու տայ թրքական իշխանութիւններուն կողմէ դէպքերու դասաւորուած եւ ծրագրուած ըլլալը: Անգլիացի, ռուս եւ Ֆրանսացի դեսպաններու միջամտութիւնները սուլթանին մօտ ապարդիւն եղան: Մզկիթներէն խուժանները գրգռեցին հայերուն հանդէպ, անոնց զէնքեր բաժնուեցան եւ զանազան գաւառներու մէջ (Տրապիզոն, Էրզրում, Պիթլիս, Խարբերդ, Սվազ, Կիլիկիա, ՈւրՖա) համատարած կոտորածներ սկսան հայերուն հանդէպ:

Հնչակեան կուսացութիւնը 1895ի Սեպտեմբերին կազմակերպեց Պոլսոյ մէջ Գում Գաբոյի ցոյցը, տեղի ունեցած ջարդերուն դէմ բողոքելու նպատակով: Ցոյցը խեղդուեցաւ արեան մէջ: ՀՅԴաշնակցութիւնը 1896ի Օգոստոսի 26ին, մեծ պետութիւններու ուշադրութիւնը հայութեան վիճակին ուղղելու նպատակով կազմակերպեց Պանք Օթոմանի գրաւումը, Բաբգէն Սիւնիի եւ Արմէն Գարոյի ղեկավարութեամբ եւ 26 մտերիմներու մասնակցութեամբ:

Համիտեան ջարդերու արդիւնքով.

-250.000 հայ սպաննուեցաւ:

-40.000 հայ պարտադիր իսլամութիւնը ընդունեց:

-2500   հայկական գիւղեր կործանեցան:

-100.000 հայ արտագաղթեց:

-500.000 հայ թշուառութեան մատնուեցաւ:

Արդիւնքով՝ հայկական նահանգներէն հայութեան թիւը 400.000ով նուազեցաւ:

Յետագային օսմանեան կայսրութիւնը ջարդերը վերագրեց քիւրտերու եւ հայերու ըմբոստութեան եւ ոչ մէկ հաշուետուութիւն կատարուեցաւ: 

 

Ձարական Ռուսիոյ նոր քաղաքականութիւնը եւ հայ¬թաթարական կռիւները

Համիտեան ջարդերու դժնդակ վէճերը չէին բաւեր կարծես, երբ Անդրկովկասին մէջ հայութեան համար յառաջացաւ նոր իրավիճակ, որ կարելի է սահմանել որպէս ձարական ռեժիմի կողմէ կիրարկուած «ոստիականական դիւանակալութիւն»:

Ալեքսանդր Գ.ձարին կողմէ ի գործ դրուած այս դիւանակալութիւնը կը հետապնդէր ոչ ռուս տարրեը լուծել ռուսական ցեղին կամ ազգին մէջ: Այս ռեժիմը կը բնորոշուէր կեդրոնաձիգ իշխանութեամբ, որ կ‏’արգիլէր ամէն տեսակի կրօնական եւ մշակութային առանձնայատկութիւններու դրսեւորումը այլ ազգերուն մօտ, որոնք կ‏’ապրէին ռուսական տարածքներուն մէջ:

Ձարական իշխանութիւնները դիմեցին բռնի ռուսացման եւ օրթոտոքսացման քաղաքականութեան:

Ճնշումներ բանեցուեցան հայկական դպրոցներուն վրայ՝ սահմանափակելով անոնց գործունէութիւնը: Անոնք սկսան ճնշել հայ եկեղեցւոյ վրայ պարտադրելով օրթոտոքսութիւնը: Քաջալերեցին օրթոտոքսութիւն ընդունողները, անոնց տրամադրելով տարածքներ, իսկ հայերը զրկուեցան բանակին մէջ բարձր պաշտօններ ստանձնելէ: Ասիկա կոյր քաղաքականութիւն մըն էր, որ անյարիր կը նկատուէր մեծ կայսրութեան մը առաքելութեան հետ (Ռուսիոյ): Թիրախ դարձան հայ Յեղափոխական կուսակցութիւնները եւ ձերբակալուեցան անոնց ղեկավարները: Ասոր յաջորդեց հայ եկեղեցական գոյքերու բռնագրաւումը: Ռուսաստանի մէջ 300 եւ Անդրկովկասի մէջ 100 դպրոց փակուեցաւ: Փակուեցան թերթերը:

Այս քաղաքականութիւնը պատճառ դարձաւ, որ հայ կուսակցութիւնները իրենց գործունէութիւնը չսահմանափակեն միայն թրքահայաստանի մէջ, այլ սկսին յեղափոխական գործունէութիւններ՝ արեւելեան Հայաստանի մէջ: Այս քաղաքականութիւնը շարունակուեցաւ 1881էն մինչեւ 1905 ժամանակահատուածը:

1905ին ծայր առաւ ռուս¬ճամբոնական պատերազմը, որ տկարացուց ռուսական կայսրութիւնը եւ Ռուսաստանի մէջ սկսան ծայր առնել ներքին յեղափոխական խմորումներ : Ձարին դէմ որպէս ընդդիմադիր հանդէս եկան.-

ա.-Սոցեալ Դեմոկրատները

բ.Սոցեալ Յեղափոխականները

Ձարական իշխանութիւնները դրդեցին թաթար տարրը, որպէսզի քայքայեն հայկական հաւանական ընդդիմութիւնը:

1905ի Փետրուարին, Պաքուի մէջ թաթարները ձեռնարկեցին հայերու դէմ ջարդերու: Ծայր առին կոտորածներ եւ կողոպուտներ: Ասիկա ձարական իշխանութիւններու կողմէ շանթաժ մըն էր ուղղուած հայութեան, որ եթէ չենթարկուին ձարական իշխանութիւններուն՝ պիտի դիմագրաւեն թաթարներու ջարդը:

Սակայն հայկական կուսակցութիւնները, յատկապէս՝ ՀՅԴաշնակցութիւնը, կազմակերպուած եւ ազդու դիմադրութիւն ցուցաբերեցին թաթարական սպառնալիքներուն հանդէպ: Դիմադրութիւնը կազմակերպուեցաւ Պաքուի մէջ՝ Նիկոլ Դումանի եւ Երեւանի մէջ՝ Դրոյի եւ Դաշնակցական Խեչոյի կողմէ:

Դաշնակցութիւնը դիմադրութենէն նոյնիսկ անցաւ հակայարձակումի՝ մեծ զոհեր խլելով թաթարներէն: Այն ատեն միայն ռուսերը միջամտեցին կարգը հաստատելու համար: Դրօն Պաքուի մէջ ահաբեկեց ռուս կառավարիչ՝ Նակաշիցէն, վրէժը առնելով հարիւրաւոր անմեղ զոհերու:

Ձարական իշխանութիւնները ստիպուեցան դիմել հանդարտեցման գործի Անդրկովկաս ուղարկելով յատուկ պատուիրակ մը՝ Որոնցով Տաշքով իշխանը: Ռուսական ռեժիմը ստիպուեցաւ նահանջել՝ ռուսական յեղափոխական եւ ընդդիմադիր կուսակցութիւններու գործունէութեան պատճառով, կազմուեցաւ ռուսական խորհրդարանը՝ Տուման եւ հալածանքները դադրեցան:

Որոնցով Տաշքով իշխանը զգալով հայերու նկատմամբ ձարին վարած սխալ քաղաքականութիւնը՝ փորձեց փոխել այս ընթացքը, առ այդ 1906¬1915ին Անդրկովկասը անցուց համեմատաբար աւելի կայուն իրավիճակ մը: Բռնագրաւուած եկեղեցական կալուածները եւ ինչքերը վերադարձան հայ եկեղեցւոյ:

1908ին ձարական իշխանութիւնները նորէն կը փորձեն ճնշել հայութիւնը, ինչ որ աւելի կը շեշտէ ռուսական ընդդիմութեան դերակատարութիւնը եւ գործունէութիւնը:

About admin

Check Also

«Անկարելին» Միայն Զոհաբերութեամբ եւ Հաւատքով… Կարելի Կը Դառնայ

                Երբ գերման, աւստրօ, հունկար, պուլկար եւ թուրք դաշնակիցները անձնատուր եղան 1918-ի աշնան, կասկածէ դուրս …

Leave a Reply