ԼԻԶՊՈՆԻ ՄԱՐՏԻՐՈՍՆԵՐԸ

Related Articles

Սփիւռքահայ Երիտասարդութիւնը – Տագնապներ եւ Ակնկալութիւններ

September 27, 2016

Ցեղասպանութեան Տնտեսական Դրդապատճառները

June 27, 2016

Ազգի Ըմբռնումը

April 2, 2016

ՅԻՇԵԼՈՎ ԼԻԶՊՈՆԻ ՄԱՐՏԻՐՈՍՆԵՐԸ
27 Յուլիս 1983. Լիզպոնի Հինգին գերագոյն
զոհաբերութիւնը Հայ Դատի պայքարին

27 Յու­լի­սը, 1983 թուա­կա­նին, մե­ծա­խոր­հուրդ դար­ձա­կէտ մը ար­ձա­նագ­րեց հայ ժո­ղո­վուր­դի կեան­քին ու պատ­մու­թեան մէջ:

Յու­լի­սի այս օրը, 28 տա­րի առաջ, Լիզ­պո­նի մէջ, թր­քա­կան դես­պա­նու­թեան հա­մա­լիր շէն­քը արիւ­նա­լի թա­տե­րա­բե­մը դար­ձաւ հայ­կա­կան իւ­րօ­րի­նակ Ող­ջա­կիզ­ման:

Լիզ­պո­նի գե­րա­գոյն զո­հա­բե­րու­թեան գրո­հը իրա­գոր­ծե­ցին հինգ երի­տա­սարդ հա­յոր­դի­ներ: Հինգն ալ Հ.Յ.Դ. Լի­բա­նա­նի Երի­տա­սար­դա­կան Միու­թեան ան­դամ­ներ էին, որոնք «Հայ Յե­ղա­փո­խա­կան Բա­նակ»ի անու­նով գրա­ւե­ցին եւ ու­ժա­նա­կով պայ­թե­ցու­ցին ու օդը հա­նե­ցին թր­քա­կան պե­տու­թիւնը խորհր­դան­շող շէն­քը՝ ինք­նաս­պա­նա­կան գոր­ծո­ղու­թեամբ եւ հե­րո­սա­կան գա­ղա­փա­րա­պաշ­տու­թեամբ Հայ Դա­տի պայ­քա­րին նուի­րա­բե­րե­լով իրենց գե­րա­գոյ­նը, դե­ռա­տի կեան­քը:

Արա Քըր­ճալ­եան, Վա­չէ Տաղլ­եան, Սի­մոն Եահնի­եան, Սեդ­րակ Աճէմ­եան եւ Սար­գիս Աբ­րա­համ­եան կը կոչ­ուէ­ին Լիզ­պո­նի Ող­ջա­կէզ­նե­րը: Սի­մո­նը նա­հա­տակ­ուե­ցաւ գոր­ծո­ղու­թեան առա­ջին փու­լին, դես­պա­նու­թեան հա­մա­լի­րը գրա­ւե­լու գրո­հի ըն­թաց­քին: Արա, Վա­չէ, Սեդ­րակ եւ Սար­գիս չու­շա­ցան մի­ա­նա­լու մար­տի­րո­սա­ցած իրենց ըն­կե­րոջ՝ յա­նուն Ազ­գի եւ Հայ­րե­նի­քի վե­րա­տի­րաց­ման հա­յոց պայ­քա­րին Ող­ջա­կիզ­ման աւանդ մը կտա­կե­լով մեր սե­րունդ­նե­րուն:

Կայ­ծակ­նա­յին արա­գու­թեամբ իրա­գործ­ուած ամ­բողջ գոր­ծո­ղու­թիւնը այն­քան ցն­ցիչ էր, որ ոչ միայն աշ­խար­հով մէկ ցր­ուած պա­հան­ջա­տէր հա­յու­թիւնը, այլ նա­եւ Հայ­կա­կան Իրա­ւուն­քին ու Ար­դա­րութ­եան շուրջ ու­րաց­ման պատ քա­շած ցե­ղաս­պան Թուրք­ի­ան եւ անոր հետ քայլ պա­հող Ամօ­թա­լի Լռու­թեան մե­ծա­պե­տա­կան ու­ժե­րը սահմռ­կե­ցան:

Լիզ­պո­նի Հին­գին անու­նով եւ մի­ջազ­գա­յին զանգ­ուա­ծա­յին լրա­տուու­թեան բո­լոր մի­ջոց­նե­րով՝ Հայ Յե­ղա­փո­խա­կան Բա­նա­կը ան­մի­ջա­պէս տա­րա­ծեց հան­րա­յին կար­ծի­քը լու­սա­բա­նող հա­ղոր­դագ­րու­թիւն մը.- «Մենք որո­շած ենք պայ­թեց­նել այս շէն­քը եւ մնալ անոր փլա­տակ­նե­րուն տակ: Ասի­կա ո՛չ ինք­նաս­պա­նու­թիւն է, ոչ ալ խե­լա­գա­րու­թեան դրր­սե­ւո­րում մը, այլ ընդ­հա­կա­ռակն՝ մեր զո­հա­բե­րումն է ազա­տութ­եան բա­գի­նին»:

Լիզ­պո­նի Հին­գին հա­րա­զատ­նե­րուն, ըն­կեր­նե­րուն եւ աշ­խար­հաս­փիւռ հա­յութ­եան հա­մար օրին դժ­ուար եղաւ հա­ւա­տալ, որ այն­քա¯ն կեն­սու­րախ եւ ապա­գա­յի հե­ռան­կար­նե­րով խան­դա­վառ հա­յոր­դի­ներ, իրենց ան­ձին օրի­նա­կով, որո­շած էին գոր­ծով հաս­տա­տել – հայ ժո­ղո­վուր­դի եւ Հա­յաս­տա­նի ազա­տագ­րու­թեան պայ­քա­րին ծա­ռա­յե­լու ճամ­բուն վրայ – գե­րա­գոյն զո­հա­բե­րու­թեան պատ­րաստ գտն­ուե­լու իրենց գա­ղա­փա­րա­կան ուխ­տը:

Իսկ թր­քա­կան պե­տու­թիւնն ու մե­ծա­պե­տա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թիւնը, ցե­ղաս­պա­նու­թեան եւ անար­դա­րու­թեան վրայ իրենց խարս­խած աշ­խար­հա­կար­գին հան­գիս­տը վե­րա­հաս­տա­տե­լու խու­ճա­պով, տեն­դա­գին լծ­ուե­ցան՝ իրենց իսկ բա­ռե­րով «Հայ­կա­կան Ահա­բեկ­չու­թեան նո­րա­յայտ վտան­գը» խեղ­դե­լու ան­նե­րե­լի ար­շա­ւին… Մե­ծա­պե­տա­կան աշ­խար­հը ցնց­ուե­ցաւ, բայց չկր­ցաւ սթա­փիլ մարդ­կա­յին Խղճմ­տան­քին պար­տադր­ուած մա­հա­քու­նէն եւ անձ­նա­տուր դար­ձաւ Իրա­ւուն­քի ու Ար­դա­րութ­եան պայ­քա­րին Պե­տա­կան Ահա­բեկ­չութ­եամբ պա­տաս­խա­նե­լու մո­լո­րան­քին:

Որո­շա­կի ժա­մա­նակ պէտք եղաւ, որ­պէս­զի Լիզ­պո­նի Հին­գին գե­րա­գոյն զո­հա­բե­րու­թիւնը հա­յե­րուս եւ ողջ աշ­խար­հին հասկ­նա­լի դառ­նայ իրենց իսկ խոս­տո­վա­նութեամբ՝ նախ­քան գրո­հը կա­տար­ուած տե­սագ­րու­թեամբ.

– «Առանց հայ­րե­նի­քի, առանց մայր հո­ղին՝ ո՛չ ապա­գայ կայ, ո՛չ կեանք, ո՛չ ըն­տա­նիք կþըլ­լայ: Առանց մայր հո­ղին, առանց ազ­գին, որե­ւէ ըն­տա­նիք գո­յու­թիւն չþու­նե­նար»,- հա­ւա­տա­ցած էր Արան:

– «Շատ հպարտ եմ, որ հայ ծնած եմ, որով­հե­տեւ հայ պի­տի մեռ­նիմ: Շատ ու­րախ եմ այս գոր­ծո­ղու­թեամբ: Հի­մա մեր ապ­րած կեան­քը իս­կա­պէս որ կեան­քէ զատ՝ ամէն ին­չի կը նմա­նի: Կþապ­րինք ու­րի­շին տի­րա­պե­տու­թեան տակ, ու­րի­շին խա­մա­ճիկ­ներն ենք»,- աւել­ցուց Սի­մո­նը:

– «Ինչ­պէս որ կþըսէ եր­գը (Սար­դա­րա­պա­տի հե­րոս­նե­րուն նուիր­ուած եր­գը), «Երբ չի մնում ելք ու ճար, խեն­թերն են գըտ­նում հնար»: Այո՛, մենք խեն­թեր ենք, բայց չա­կերտ­եալ խեն­թեր: Եկէ՛ք, մի­ա­ցէ՛ք մե­զի: Կը հա­ւա­տամ, որ կը տի­րա­նանք մեր հայ­րե­նի­քին»,- յայ­տա­րա­րեց Սա­գոն:

– «Ես բնա­կան մա­հով պի­տի չմեռ­նիմ. զո­հը պի­տի չըլ­լամ ճա­կա­տագ­րի խա­ղե­րուն: Ես Հայ Դա­տի զի­նուոր եմ. կեանքս պի­տի զո­հեմ այդ ճամ­բուն վրայ»,- ընդգ­ծեց Վա­չէն:

– «Մենք առա­ջին­նե­րը չենք, որ կը քա­լենք, մեզ­մէ առաջ շա­տեր քա­լած են եւ կը յու­սամ, որ մեզ­մէ աւե­լի լա­ւերն ալ պի­տի գան, մեզ­մէ աւե­լի գոր­ծեր պի­տի ընեն»,- պատ­գա­մեց Սեդ­րա­կը:

«Ահա այս­պէ՛ս ար­շա­ւե­ցին Լիզ­պոն զոհ­ուած քաջ ըն­կեր­ներ»ը:

Եւ որ­քան տա­րի­նե­րը կþանց­նին ու ժա­մա­նա­կը յու­շե­րու մէջ կþամ­փո­փէ օրին ապրուած բո­լո­րիս ցաւն ու կս­կի­ծը, այն­քան Լիզ­պո­նի հե­րո­սա­կան քայ­լը պա­րու­րած խորհր­դա­ւո­րու­թիւնը իր տե­ղը կը զի­ջի պարզ ու պայ­ծառ պատ­գա­մին առ­ջեւ Հինգ Ող­ջա­կէզ­նե­րու գե­րա­գոյն զո­հա­բե­րութ­եան:

Փաս­տօ­րէն 27 Յու­լիս 1983-ին, դէմ յան­դի­ման Լիզ­պո­նի մէջ հինգ հայ երի­տա­սարդ­նե­րու ող­ջա­կի­զու­մին՝ հա­մայն մարդ­կու­թիւնը բա­ցաւ աչ­քե­րը եւ անդ­րա­դար­ձաւ այն խոր վէր­քին, որ 1915-ին թր­քա­կան պե­տու­թեան ցե­ղաս­պա­նա­կան ոճի­րով բաց­ուե­ցաւ հայ ժո­ղո­վուր­դին եւ հայ մար­դոց էու­թեան մէջ:

Եւ որ­քան տա­րի­նե­րը ան­ցան, այն­քան Լիզ­պո­նի Անձ­նա­զո­հու­թեան տա­րե­լի­ցը այ­սօր պա­տա­հած, մեր աչ­քե­րուն առ­ջեւ պարզուած ող­բեր­գու­թեան պէս շա­րու­նա­կեց ցն­ցել մեզ՝ ողջ էու­թեամբ:

Տար­բեր ալ չէր կր­նար ըլ­լալ, որով­հե­տեւ Գե­րա­գոյն Զո­հա­բե­րու­թեան իրենց պատ­րաս­տա­կա­մու­թիւնը այդ­պէ՛ս, ող­բեր­գա­կա­նօ­րէն պար­զե­լով՝ Լիզ­պո­նի Հին­գը աշ­խար­հով մէկ լսե­լի դար­ձու­ցին Հա­յուն բո­ղոքն ու ցա­սու­մը Լռու­թեան այն ծան­րա­նիստ պա­տին դէմ, որ թր­քա­կան պե­տութ­եան ու­րա­ցու­մով եւ մե­ծա­պե­տա­կան աշ­խար­հի մեղ­սակ­ցու­թեամբ հիւս­ուած էր՝ հայ ժո­ղո­վուր­դի եւ Հա­յաս­տա­նի նկատ­մամբ թր­քա­կան պե­տու­թեան գոր­ծադ­րած ահա­ւոր ցե­ղաս­պա­նու­թեան, հա­յոց հո­ղե­րու բռ­նագ­րա­ւու­մին ու հայ­կա­կան իրա­ւունք­նե­րու ոտ­նա­կոխ­ման շուրջ:

Սե­փա­կան կեան­քի զո­հա­բե­րու­թեան գնով Լիզ­պո­նի Հին­գը, աշ­խար­հով մէկ, դղրդա­ցու­ցին հայ­կա­կան Իրա­ւուն­քի եւ Ար­դա­րու­թեան պա­հան­ջա­տի­րա­կան ցա­սու­մը: Բա­րօր կեան­քի յոյ­սե­րով լե­ցուն երի­տա­սար­դա­կան իրենց կեան­քը այդ­պէս՝ իբ­րեւ աշ­խար­հի որե­ւէ ան­կիւնը թր­քա­կան պե­տութ­եան դէմ պայ­թե­լու պատ­րաստ ու­ժա­նակ, լա­րե­ցին ու պայ­թե­ցու­ցին Լիզ­պո­նի Հինգ հե­րոս­նե­րը, որով­հե­տեւ առանց Հա­յաս­տա­նի ու հայ ժո­ղո­վուր­դի ազա­տու­թեան՝ Հա­յը չու­նէր կեան­քի եւ բա­րօ­րու­թեան լի­ար­ժէք ու լի­ի­րաւ՝ ազ­գա­յի՛ն հե­ռան­կար:

Եւ Լիզ­պո­նի Հին­գին գե­րա­գոյն զո­հա­բե­րու­թիւնը միայն անոնց անձ­նա­կան ընտ­րան­քը չե­ղաւ: Իւ­րա­քան­չիւ­րին մէջ եւ հա­ւա­քա­բար բո­լո­րին մի­ա­ձոյլ օրի­նա­կով՝ հայ ժո­ղո­վուր­դի ամ­բողջ սե­րունդ մը արար-աշ­խար­հին լսե­լի եւ շօ­շա­փե­լի դար­ձուց մի­եւ­նոյն ընտ­րան­քը: Եղեռ­նէն վե­րապ­րած հա­յու­թեան սփիւռ­քա­ծին այդ սե­րուն­դը ամէն հնա­րա­ւո­րու­թիւն ու­նէր տար­բեր ընտ­րանք կա­տա­րե­լու, կեան­քի մէջ յա­ջո­ղե­լու, երի­տա­սար­դա­կան թա­փով նուա­ճում­ներ իրա­կա­նաց­նե­լու, Հա­յաս­տանն ու հա­յու­թիւնը հա­մաշ­խար­հա­յին ազ­գի պատ­ուան­դա­նին բարձ­րաց­նե­լու: Եւ այդ սե­րուն­դը ան­շուշտ կþու­զէր, որ Թուրք­իոյ գոր­ծադ­րած ցե­ղաս­պա­նու­թե­նէն վե­րապ­րած եւ վերս­տին ծաղ­կող հայ ժո­ղո­վուր­դը իր ար­ժա­նի տե­ղը գրա­ւէր արե­ւուն տակ, մեծ ու փոքր ածու բո­լոր ազ­գե­րու շար­քին:

Եւ ճիշդ այդ ընտ­րան­քին գլ­խա­ւոր ու անհ­րա­ժեշտ պայ­մա­նը՝ Ազատ, Ան­կախ եւ Մի­աց­եալ Հա­յաս­տա­նի ան­փո­խա­րի­նե­լի կըռ­ուա­նը ապա­հո­վե­լու մղումն էր, որ դէ­պի Լիզ­պո­նի գե­րա­գոյն զո­հա­բե­րու­թեան բա­գի­նը առաջ­նոր­դեց քայ­լե­րը Սա­գո­յի եւ Սի­մո­նի, Սեդ­րա­կի ու Վա­չէի եւ Արայի:

Տար­բեր տեղ պէտք չէ փնտ­ռել բա­ցատ­րու­թիւնը այն կոտ­տա­ցող վէր­քին, որ ամէն Յու­լի­սի վեր­ջե­րուն այս աս­տի­ճան կը խռո­վէ միտքն ու հո­գին հայ մար­դոց:

Լիզ­պո­նի Հին­գին հետ, գե­րա­գոյն զո­հա­բե­րու­թեան բա­գի­նին վրայ, փաս­տօ­րէն մար­տի­րո­սա­ցաւ հա­րա­զատ բջիջ մը իւ­րա­քան­չիւր հա­յու սր­տէն ու մտ­քէն, մարմ­նէն ու հոգի­էն:

Եւ որ­քան ժա­մա­նա­կը թա­ւա­լի, այն­քան կը վե­րա­նո­րոգ­ուի Լռու­թեան մեծ Ոճի­րին բա­ցած վէր­քը հայ մար­դու էու­թեան, յոյ­զե­րու եւ մտա­ծում­նե­րու խոր­քին. չսպ­ի­ա­ցող վէր­քը՝ ցե­ղաս­պա­նու­թեան են­թարկ­ուած, հայ­րե­նի հո­ղէն տե­ղա­հան­ուած եւ աշ­խար­հով մէկ հող­մաց­րիւ դար­ձած հա­յու­թեան, որուն կը շա­րու­նա­կեն զլա­նալ պատ­մա­կան ճշ­մար­տու­թեան խոս­տո­վա­նու­թիւնն ան­գամ:

Իբ­րեւ այդ­պի­սին՝ Լիզ­պո­նի Հին­գին գե­րա­գոյն զո­հա­բե­րու­թիւնը ան­շէջ հուր մը վա­ռեց հա­յու են­թա­գի­տակ­ցու­թեան, այ­լեւ ինք­նա­գի­տակ­ցու­թեան մէջ:

Եւ որ­քան ալ ան­տաշ հն­չեն Արա Քըր­ճալ­եա­նի բեր­նով Լիզ­պո­նի Հին­գին պատ­գա­մը խտաց­նող բա­ռե­րը, Հա­յու Գե­րա­գոյն Զո­հա­բե­րու­թեան այդ ան­վե­հեր ուխ­տա­ւոր­նե­րը ամե­նայն պար­զու­թեամբ ապ­րող­նե­րուս սոր­վե­ցու­ցին, որ առանց հայ­րե­նի­քի եւ ազ­գի՝ ոչի՛նչ կայ եւ ոչի՛նչ կþար­ժէ կեան­քը:

Շատ գր­ուած է եւ տա­կա­ւին եր­կար ժա­մա­նակ ու միշտ պի­տի գր­ուի Լիզ­պո­նի Հին­գին մա­սին, անոնց գե­րա­գոյն զո­հա­բե­րու­թեան մէջ խտա­ցած գա­ղա­փա­րա­կան ան­կորն­չե­լի խոր­հուր­դին եւ պատ­գա­մին մա­սին: Անոնք «խենթ»եր էին, կեն­սու­րախ զա­ւակ­ներն էին հայ ժո­ղո­վուր­դին դէմ թր­քա­կան պե­տու­թեան գոր­ծադ­րած ցե­ղաս­պա­նու­թե­նէն վե­րապ­րած, հայ­րե­նա­զուրկ դար­ձած հայ­րե­րու, որոնք կր­ցած էին յաղ­թա­հա­րել տա­րագ­րու­թեան հետ եկած կեան­քի դժ­ուա­րու­թիւն­նե­րը, ճա­շա­կած էին հիւ­ղա­ւան­նե­րու եւ թի­թե­ղա­շէն դպ­րոց­նե­րու դա­ժան պայ­ման­նե­րը եւ կր­ցած էին հա­յու աշ­խա­տա­սի­րու­թեան, ձեռ­նե­րէ­ցու­թեան ու ստեղ­ծա­գործ ոգի­ին կեն­սա­յորդ աշ­խու­ժու­թիւնը մարմ­նա­ւո­րել եւ ազ­գա­յին ու պա­հան­ջա­տի­րա­կան շուն­չով սե­րունդ թր­ծել:

Արա, Վա­չէ, Սի­մոն, Սեդ­րակ եւ Սար­գիս Ցե­ղաս­պա­նու­թե­նէն վե­րապ­րած տա­րա­գիր հա­յու­թեան եր­րորդ սե­րուն­դին կը պատ­կա­նէ­ին: Ամէն հիմք ու­նէ­ին կեան­քին փա­րե­լու եւ վա­յե­լե­լու իրենց աշ­խա­տան­քին պտուղ­նե­րը, բայց Ազ­գի եւ Հայ­րե­նի­քի սպան­դին ու տե­ղա­հա­նու­թեան, բռ­նագ­րա­ւու­մին եւ կոր­ծան­ման մեծ ու խո­րա­գոյն խո­ցը, այ­լեւ՝ հայ­կա­կան Իրա­ւուն­քին ու Ար­դա­րու­թեան դէմ հիւս­ուած Լռու­թեան Պա­տը աշ­խար­հին հան­դէպ մեծ օտա­րա­կան­նե­րու վե­րա­ծած էր անոնց ամ­բողջ սե­րուն­դը:

Սե­փա­կան ու մայ­րե­նի լե­զուով եւ մշա­կոյ­թով լի­ար­ժէք ապ­րե­լու եւ արա­րե­լու ներ­քին կրա­կը, պա­պե­նա­կան հո­ղին վրայ հա­յա­շունչ կեանք ու ազատ ապա­գայ կեր­տե­լու եւ վա­յե­լե­լու բուռն պա­հան­ջը եւ, մա­նա­ւանդ, արե­ւուն տակ հա­յու հպար­տու­թեամբ քա­լե­լու ան­յագ ծա­րա­ւը Լիզ­պոն առաջ­նոր­դեց գրո­հա­յին մար­տու­նա­կու­թիւնը Հինգ Խեն­թե­րուն, որ­պէս­զի նախ սե­փա­կան ժո­ղո­վուր­դի իրենց սերն­դա­կից­նե­րուն, ապա՝ ցե­ղաս­պան թր­քա­կան պե­տու­թեան ժա­ռան­գորդ­նե­րուն եւ, վեր­ջա­պէս, լուռ ու ան­տար­բեր հայ­եաց­քով հա­յոց ող­բեր­գու­թեան նա­յող աշ­խար­հին առա­ւե­լա­գոյն ու­ժա­կա­նու­թեամբ փո­խան­ցեն իրենց ՊԱՏ­ԳԱ­Մը:

Այդ­պէ՛ս, Լիզ­պո­նի մար­տի­րո­սա­ցու­մը դար­ձաւ նո­րօր­եայ վկա­յու­թիւնը «իմաց­եալ մա­հով ան­մա­հու­թիւնը նուա­ճե­լու» հայ ազ­գա­յին գա­ղա­փա­րա­խօ­սու­թեան: Եղաւ պատ­գա­մա­բե­րը ազատ, ան­կախ ու մի­աց­եալ Հա­յաս­տա­նէն դուրս կեան­քի բո­լոր հե­ռանկար­նե­րը մեր­ժե­լու Հա­յու յե­ղա­փո­խա­կան ան­դառ­նա­լի ուխ­տին: Խորհր­դան­շեց դաշ­նակ­ցա­կան պատ­րաս­տա­կա­մու­թիւնը՝ գե­րա­գոյն զո­հա­բե­րու­թեան անձ­նա­կան օրի­նա­կով շր­ջե­լու պատ­մու­թեան թա­ւալգլոր ան­կու­մի անիւը եւ վե­րա­հաս­տա­տե­լու հա­յոց ազ­գա­յին ար­ժա­նա­ւո­րու­թիւնը, սե­փա­կան ու­ժով վե­րա­կանգ­նե­լու ան­փո­խա­րի­նե­լի Իրա­ւունքն ու Ար­դա­րու­թիւնը:

27 Յու­լիս 1983-ը հա­յոց յու­շա­տետ­րին Լիզ­պո­նի Ող­ջա­կիզ­ման խորհր­դա­նիշ էջն է: Օրն է Հայ Դա­տի պայ­քա­րէն դուրս կեան­քը մեր­ժե­լու ամ­բողջ սե­րուն­դի մը ան­կորն­չե­լի պատ­գա­մին, ար­եամբ նուի­րա­գոր­ծած գա­ղա­փա­րա­կան յանդգ­նու­թեան:

Եւ տա­րագ­րու­թեան դա­տա­պարտ­ուած հա­յը, այ­սօր թէ վա­ղը, երբ իր զա­ւակ­նե­րուն հա­յե­ցի շունչ ու գա­ղա­փա­րա­կան թռիչք կը նե­րար­կէ, ան­պայ­ման պի­տի յի­շէ եւ միշտ պի­տի յի­շեց­նէ օրի­նա­կը Լիզ­պո­նի Հին­գին՝ իբ­րեւ յա­ւեր­ժին մէջ ար­ձա­գան­գող պոռթ­կու­մը հա­յոց ար­դար ցա­սու­մին:

Այ­սօր հայ ժո­ղո­վուր­դը իր հոգի­ին խո­րը հո­գե­հանգստ­եան պաշ­տօն կը կա­տա­րէ եւ կը խո­նար­հի յի­շա­տա­կին առ­ջեւ Ազ­գի ու Հայ­րե­նի­քի ազա­տու­թեան եւ ան­կա­խութ­եան բա­գի­նին զո­հա­բեր­ուած Ող­ջա­կէզ­նե­րուն՝ Արա­յին, Վա­չէ­ին, Սի­մո­նին, Սեդ­րա­կին եւ Սա­գո­յին:

Լիզ­պո­նի Հին­գին հետ մեր էու­թեան կեն­սու­րախ մէկ բջի­ջը ող­ջա­կիզ­ուե­ցաւ, որ­պէս­զի եր­բեք չմոռ­նանք հայ ժո­ղո­վուր­դին դէմ թր­քա­կան պե­տու­թեան գոր­ծադ­րած ցե­ղաս­պա­նու­թիւնը եւ ար­ժա­նա­ւո­րա­պէս տէր կանգ­նինք Ազգն ու Հայ­րե­նի­քը իրենց ամ­բող­ջա­կան ազա­տագ­րու­մին առաջ­նոր­դե­լու գա­ղա­փա­րա­կան պարտ­քին:

1983 Յուլիս 27 անկիւնադարձային թուական մը դարձաւ հայ ժողովուրդի պահանջատիրական պայքարին մէջ:
Հինգ գաղափարապաշտ հայ երիտասարդներ ուժանակով պայթեցուցին Լիզպոնի մէջ թրքական պետութիւնը խորհրդանշող շէնքը` ինքնասպանական գործողութեամբ ու զոհաբերեցին իրենց գերագոյնը, իրենց դեռատի կեանքը:
Հինգ հայ հերոսներ` Սեդրակ, Սիմոն, Արա, Վաչէ, Սագօ, որոնք հայրենազուրկ ապրելու դառնութեան պոռթկումը պսակեցին մարտիրոսութեամբ, յանուն Հայ Դատին:
Լիզպոնի հերոսներուն արարքը սոսկ ահաբեկչական գործողութեան մը նեղ սահմաններուն մէջ պէտք չէ դիտել: Այլ` սփիւռքածին սերունդի հայրենազուրկ ապրելու ցաւին, պապենական հողին վրայ ազատ, անկախ ու լիարժէքօրէն ապրելու, արարելու տենչին ու ողջ ցեղի մը անարդարութեան դէմ հաւաքական պոռթկումին ընդհանրութեան մէջ պէտք է տեսնել զայն:
Լիզպոնի նահատակները իմացեալ մահով անմահացան ու յաջողեցան սթափեցնել հայկական իրաւունքներուն նկատմամբ խուլ ձեւացող աշխարհը: Փշրեցին լռութեան պատն ու ընդարձակեցին Հայ Դատի պայքարը:
Ու սերունդներ ամբողջ, Հայրենիքի մէջ թէ Սփիւռքի, անոնց գաղափարապաշտ շունչով զինուեցան ու գրիչներ հոսեցան Լիզպոնի հինգին նուիրուած փառաբանանքի եւ օրհնանքի երգեր գրելու համար:
Յովհաննէս Շիրազ հեռաւոր հայրենիքէն արձագանգելով գրեց.-
Յիշէք, հայե՛ր, որ վայր ընկան
Անվերադարձ մահով, սակայն,
Սարգիս Սեդրակ, Արա Սիմոն,
Ինքը` Վաչէն` հանց երգեհոն,
Մեզ կը կանչեն ու գան պիտի
Ի սէր գերուած Արարատի,
Ի սէր հայոց մայր հողերուն`
Ընդդէմ հողաց թուրք գողերուն:

Լիզպոնի հինգին արարքը, այսօր` 28 տարիներ ետք, Հայ Դատի պահանջատիրական երթին վրայ կը ներկայանայ այժմէական շարք մը պատգամներով:
Պատգամ` ուղղուած Թուրքիոյ` ընդունելու եւ դատապարտելու Հայոց Ցեղասպանութիւնն ու վերականգնելու արդարութիւնը:
Պատգամ` ուղղուած հայ երիտասարդութեան` պահելու իր ազգային դիմագիծը, դառնալու պահանջատէր ու մարտունակ, հեռու մնալու քաղքենիացումէ, դասալիք կեանքէ, յոռի ու օտարամոլ բարքերէ:
Պատգամ` ուղղուած հայ ազգին` պահանջատիրական իր պայքարին մէջ միասնակամ ու անզիջող մնալու, սատարելու նորանկախ իր հայրենիքի վերելքին:
Այսօր, 28 տարիներ ետք, ցաւով, միաժամանակ ազգային հպարտութեամբ կը յիշենք Լիզպոնի հինգ մարտիրոսները: Կը ցաւինք անոնց գարուն կեանքերուն համար: Կը հպարտանանք, որովհետեւ Սերոբ Աղբիւրներու, Գէորգ Չաւուշներու, Սողոմոն Թէհլիրեաններու, Լիզպոնի ողջակէզներու գաղափարապաշտ ոգիները կը շարունակեն թեւածել մեր պայքարի նորագոյն ուղիներուն մէջ անգամ:
Ժամանակները փոխուած են, պայքարի ձեւերը նոյնպէս: Զինեալ պայքարը փոխարինելու եկած է դիւանագիտական պայքարը: Դէպի Հայոց Ցեղասպանութեան հարիւրամեակ ուղղուած է այժմ պահանջատիրական համահայկական մեր երթը:

Թէ քանի՞ տասնամեակներ հարկաւոր են Թուրքիոյ` հաշուի նստելու իր պատմութեան հետ, ժամանակը ցոյց կու տայ: Պահանջատիրական մեր երթը սակայն պիտի շարունակուի նոյն թափով, նոյն վճռակամութեամբ, այնքան ատեն, որ գերուած կը մնայ Արարատը, խլուած կը մնայ Անին, անտէր կը մնայ Ախթամարը: