ԵԳ Երիտասարդական Գրասենեակ
Related Articles
ՀՌՈՄԿԼԱ
ՀՌՈՄ-ՔԱՐ, ԿԼԱՅՆ ՀՌՈՄԷԱԿԱՆ
Բերդաքաղաք Եփրատեսիա նահանգին մէջ, Եփրատ գետի աջ ափին, Փարզման (այժմ` Մերզումէն) վտակի, սեպաձեւ հրուանդանի վրայ: Շրջափակուած է դժուարամատչելի ժայռերով, երեք կողմէ ողողուած է Եփրատի ու Փարզմանի ջուրերով, ունի քառաշարք պարիսպ ու աշտարակաձեւ եւ 7 դարպաս: Ժայռերուն խարսխուած բարձր պարիսպները ամրացած էին ուղղանկիւն կտրուածքի աշտարակներով: Բերդի ներսը պահպանուած են աշխարհիկ շէնքերու աւերակներ: Հռոմկլան հռչակուած էր ձիթենիի, թզենիի, պիստակենիի ծառերով, ձմերուկի, սեխի, դդումի մշակութեամբ:
Հռոմկլայի հիմնադրման մասին տեղեկութիւններ չեն պահպանուած: Բիւզանդական տիրապետութեան ժամանակ եղած է կարեւոր գետանց եւ սահմանապահ բերդ (ուրկէ անոր Հռոմկլա` հոռոմներու կամ յոյներու բերդ անունը):
11րդ դարու 2րդ կէսէն ենթարկուած է Փիլարտոս Վարաժնունիի, այնուհետեւ` Գող Վասիլի հայկական իշխանութիւններուն: Մեծ իշխան Գող Վասիլի մահէն (1112) յետոյ Եդեսիայի դուքս Բոլդուինը Տղայ Վասիլիէն Հռոմկլան գրաւած եւ պարգեւած է իր ազգական Ջոսլին II Կուրնէին: 1151ին Ջոսլինի այրին` Պեադրիս դքսուհին, Հռոմկլան վաճառած է Հայոց կաթողիկոս Գրիգոր Գ. Պահլաւունիին: Վերջինս վերակառուցած է Հռոմկլայի ամրութիւնները, հիմնած երկու հայաշէն եկեղցի (Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ, Ս. Աստուածածին) եւ հայոց կաթողիկոսական Աթոռը Ծովքի (Ծոփք, Չարսանճագ) դղեակէն տեղափոխած այստեղ: Աւելի ուշ Հռոմկլայի մէջ կառուցուեցաւ նաեւ Ս. Փրկիչ եկեղեցին: 1178ին եւ 1179ին Հռոմկլայի մէջ գումարուած ժողովները, որոնց մասնակցած են գրեթէ բոլոր հայ արքեպիսկոպոսներն ու եպիսկոպոսները, քննարկած եւ մերժած են բիւզանդական եկեղեցիին միանալու Հռոմի Պապի առաջարկը, Հռոմկլայի կաթողիկոսութեան համահայկական ընդհանրական իրաւունքը ճանչնալու մասին: Մինչեւ 13րդ դարու սկիզբը Հռոմկլան եղած է Հայոց կաթողիկոսի կալուածքը: Հայոց թագաւոր Լեւոն Բ. Մեծագործը զայն միացուց արքունի տիրոյթներուն: Մինչեւ 1292ը Հռոմկլայի մէջ եղած է Հայոց կաթողիկոսական Աթոռը: Կաթողիկոս Ներսէս Շնորհալիի օրով (1166-1173) Հռոմկլան դարձած է համահայկական մշակութային կեդրոն: Այնտեղ հաւաքուած, բազմացած եւ պատկերազարդուած են բազմաթիւ հին ձեռագրեր, ստեղծուած նորերը: Հռոմկլան հռչակուած է իր ուրոյն ու բարձրարուեստ մանրանկարչական դպրոցով: Հռոմկլայի մէջ գործած են կաթողիկոսներ Ներսէս Դ. Կլայեցին, Գրիգոր Դ. Տղան, Կոստանդին Ա. Բարձրբերդցին, մանրանկարիչներ Կիրակոսը, Յովհաննէսը եւ ուրիշներ:
%%anc%%
1292 ի Մայիսին Եգիպտոսի սուլթան Մելիք Աշրաֆը խոշոր ուժերով պաշարեց Հռոմկլան, որու բնակչութիւնը եւ պահակազօրքը 33 օր հերոսաբար դիմադրած էին թշնամիին: Դուրսի օգնութենէն զրկուած պաշտպանները Յունիսի 28ին քաղաքը յանձնեցին թշնամիին: Պահակազօրքը սուրի քաշուեցաւ, քաղաքը կողոպտուեցաւ, բնակչութեան զգալի մասը, այդ թուին` Ստեփանոս Դ. Հռոմկլայեցի կաթողիկոսը, գերի բռնուացան: Հռոմկլայի անկումը ժամանակակից պատմիչները համարած են հայ կեանքի մեծագոյն աղէտ: Այնուհետեւ կաթողիկոսական Աթոռը հաստատուած է մայրաքաղաք Սսում: 16րդ դարէն ետք` օսմանեան թուրքերու տիրապետութեան ժամանակ, Հռոմկլայի Ս. Աստուածածին եկեղեցին փոխուեցաւ մզկիթի, միւսներն ալ աւերուեցան: Հռոմկլան վերջնականապէս քանդուեցաւ 1839ին` Եգիպտոսի Իպրահիմ փաշայի ռմբակոծութենէն ետք: Հռոմկլայի Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ եկեղեցիի մէջ ամփոփուած են Գրիգոր Գ. Պահլաւունիի եւ Ներսէս Դ. Կլայեցիի աճիւնները: Մինչեւ 20-րդ դարու սկիզբը կիսաւեր այդ եկեղեցին հայերու եւ եզիտիներու համար ուխտատեղի էր:
