ԵԳ Երիտասարդական Գրասենեակ
Պատմական Ակնարկ՝
Թուրքերը Հայաստանի Մէջ
Սելճուք Թուրքերը
1045 թուին, երբ հայոց Բագրատունեաց թագաւորութիւնը կը կործանի, Բիւզանդիոնի անհեռատես քաղաքականութեան պատճառաւ երկիրը կ՛իյնայ սելճուքեան տիրապետութեան տակ: Սելճուքի թոռ՝ «Տուղրիլը» եղած է բուն հիմնադիրը սելճուքեան տիրապետութեան: Ան կրցած է իր սուրին տակ հաւաքել նաեւ միւս թուրք ցեղախումբերը:
Տուղրիլի եղբօր որդին եւ յաջորդը՝ Ալփ Արսլան (1062- 1072), իր իշխանութիւնը տարածեց ամբողջ Թիւրքիստանի, Խորասանի, ինչպէս նաեւ Աղուանցիներուն ու վրացիներուն վրայ: Իր ձեռքով էր, որ ինկաւ Անին… Ալփ Արսլանի որդին՝ Մելիք Շահ (1072- 1092), Ասորիքը գրաւելով հասաւ մինչեւ Միջերկրական ծով, Անտիոք:
Սելճուքեան իշխանութիւնը Հայաստանի վրայ եղաւ անտանելի: Շատ քաղաքներ կործենեցան եւ բազմահազար հայեր սպաննուեցան: Սելճուքեան արշաւանքներուն հետեւանքով զանգուածային գաղթ մը սկսաւ Հայաստանէն, յատկապէս դէպի Կիլիկիա, ու յետագային հիմնուեցաւ հայոց Կիլիկեան թագաւորութիւնը:
Թաթարները (1206- 1405)
Ճենկիզ Խան (1206- 1227), որ իր ցեղային պատկանելիութեամբ թուրք կը համարուի, ԺԳ. դարուն Ասիոյ մէջ իր մականին տակ միացուց մոնկոլները, թուրքերը, թունկուզները եւ նման վայրենի ցեղեր, որոնց ընդհանրապէս «Թաթար» անունը կը տրուի պատմութեան մէջ:
Ճենկիզ խան տիրեց Կասպից ծովու Արեւելեան կողմը, ապա իր բանակը երկու մասի բաժնեց. մէկը ղրկեց դէպի Ռուսիայ, իսկ միւսը՝ Պարսկաստանի վրայէն անցնելով հասաւ Հայաստան: 1236-ին անցնելով Պարսկաստանէն Արաքս գետը, թաթարները, Չամաղան զօրավարին առաջնորդութեամբ, մտան Հայաստան:
Թաթարները երկար տարիներ մնացին մեր երկիրը, տարածելով ահ ու սարսափ: 1387-ին «Լենկթիմուր» աշխարհակալը Պարսկաստանէն կը մտնէ Հայաստան եւ ամէն կողմ մահ ու աւեր կը սփրէ: Ան կը մեռնի 1405-ին:
Օսմանեան Կայսրութեան Հիմնադրումը
Օսմանցի թուրքերը Ասիոյ թափառաշրջիկ ցեղերէն մէկն էին: ԺԳ. դարու սկիզբը, իրենց ցեղապետին՝ Էրթողլուրի առաջնորդութեամբ, եկած եւ հաստատուած են Փոքր Ասիայ:
Գոնիոյ Սելճուք թուրքերու տկարացումը պատճառ եղաւ Օսման թուրքերու զորացման: Օսման թուրքերը անուանուած են իրենց տէրութեան հիմնադրին՝ «Օսման»ին անունով: Ան 1299-ին հիմնեց Օսմանեան պետութիւնը:
Թանզիմաթ
1839-ին Սուլթան Մէճիտ «Թանզիմաթ»ի օրէնքները հրատարակեց, որուն շնորհիւ հպատակ ժողովուրդներ կարգ մը ազատութիւններ ստացան եւ Պատրիարքին իրաւունքները սահմանափակուեցան, մանաւանդ քաղաքական եւ պատժական մասը: Սուլթանը իր բոլոր հպատակներուն անխտիր կը խոստանար օրէնքի առջեւ հաւասարութիւն, կեանքի եւ ինչքի ապահովութիւն, հարկերու արդար բաժանում ու գանձում եւ կանոնաւոր զինուորագրութիւն: Այս սկզբունքներով հրատարակուեցան շարք մը օրէնքներ, որոնք «Թանզիմաթ» անունով ծանօթ են:
Թէեւ «Թանզիմաթ»ի բոլոր օրէնքները չգործադրուեցան, բայց անոնք հսկայ յեղաշրջում մը բերին հայ կեանքին մէջ: Այդ ժամանակաշրջանին էր, որ հայութիւնը ապրեցաւ զարթօնքի շրջան: Պոլսոյ մէջ զարգացան հայ գրականութիւնն ու միւս արուեստները եւ ստեղծուեցաւ «Ազգային Սահմանադրութիւնը»:
Սուլթան Համիտ Բ. եւ «Համիտեան Ջարդեր»ը
Համիտ Բ իր երկար թագաւորութեան շրջանին կարծես մէկ գլխաւոր մտասեւեռում ունէր՝, հալածել հայ ժողովուրդը: Պերլինի վեհաժողովէն անմիջապէս վերջ, սկսան անտանելի հալածանքներ, ջարդեր ու խտրականութիւն: Համիտ իր նպատակին հասնելու համար զինեց քիւրտերը: 1894- 1896 տեղի ունեցան «Համիտեան Ջարդերը», որոնց զոհ գացին աւելի քան 300 հազար անմեղ հայեր:
Նոյն շրջանին հայ ժողովուրդին մէջ արթնցան ինքնապաշտպանութեան ու անկախութեան գաղափարները: Յաջորդաբար մէջտեղ եկան հայկական յեղափոխական կուսակցութիւնները, իրենց յեղափոխական գործունէութիւններով, ինչպէս նաեւ տեղի ունեցան ապստամբութիւններ՝ Զէյթունի ու Սասնոյ մէջ:
Թրքական Սահմանադրութեա Հռչակումը Եւ Իթիհատական Թուրքիան
1908-ի Օգոստոս 20-ին Սուլթան Համիտ, Եւրոպական պետութիւններուն աչքին փոշի ցանելու համար Թուրքիոյ մէջ կը յայտարարէ նոր սահմանադրութիւն, որպէս թէ այդ ձեւով բարեկարգումներ մտցուցած պիտի ըլլար երկրին մէջ: Սահմանադրութիւնը թրքական մեծ խաբէութիւն մըն էր:
Հայերը, հաւատալով, որ թուրք պետութիւնը բարենորոգումներու ձեռնարկած է, դադրեցուցին զինեալ պայքարը: Հայ ֆետայիներ լեռներէն իջան, յանձնեցին զէնքերը եւ սկսան խաղաղ կեանք ապրիլ:
1909-ին թրքական անկեղծութիւնը իր ամէնէն փայլուն ձեւով ներկայացաւ Ատանայի կոտորածներով: Կազմակերպութեամբ Իթթիհատական կառավարութեան, սպաննուեցան աւելի քան 30 հազար հայեր: Ջարդերուն իրենց մասնակցութիւնը բերին թրքական բանակն ու թուրք ժողովուրդը: Ջարդերու պատասխանատուութենէն ձերբազատուելու եւ հայկական ու միջազգային կարծիքը խաբելու համար, կառավարութիւնը յանցաւոր գտաւ Սուլթան Համիտը եւ զայն գահընկեց ըրաւ:
Շատ չանցած՝ 1915-ին, Երիտ- թուրքերը փաստեցին, թէ իրենք ալ շատ տարբեր չեն Կարմիր Սուլթանէն: Օգտուելով Համաշխարհային Ա. պատերազմէն, վերջնականապէս իրականացուցին թուրքիոյ դարաւոր երազը եւ «Լուծեցին» Հայկական Հարցը:
Նայիրի Զագոյեան
Օսմանեան Կայսրութիւնը՝ 1580-ին
Օսմանցի Թուրքեր
