ԵԳ Երիտասարդական Գրասենեակ
Related Articles
16րդ դարէն սկսեալ Հայաստան անցաւ Օսմանեան Կայսրութեան տիրապետութեան տակ: Օսմանեան թուրքերը կիրարեցին Բիւզանդիոնի Վարչական դրոյթները, սակայն անոնց նման հանդուրժող չեղան: Անոնց վարչական դրոյթը բնորոշուեցաւ անհանդուրժողականութեամբ եւ փտածութեամբ: Այս մէկը շատ ծանր կշռեց մանաւանդ քաղաքակրթութիւն ճանչցած ժողովուրդներուն համար, որոնք ենթարկուեցան այս լուծին (օրինակ Հայաստանը):
Օսմանեան Կայսրութեան տիրապետութեան տակ հայ ժողովուրդը ենթարկուեցաւ շատ ծանր հարկադրանքներու, որոնցմէ կարելի է յիշել հետեւեալները.-
ա.-Մասնաւոր հարկեր (Ճիզիէ), որոնք պէտք է տային քրիստոնեաները:
բ.-Հունցքի հասոյթէն 10%ը:
գ.-«Հարաչ» անունով յատուկ տուրք:
դ.-Մարդու գլուխ գանձուող տուրք:
Պէտք է նշել, որ օսմանեան կայսրութիւնը իր մուտքերուն 50% կը գոյացնէր քրիստոնեաներէն գանձած տուրքերէն:
17րդ դարէն անդին սկսաւ Օսմանեան Կայսրութեան անկման շրջանը, որովհետեւ խորքին մէջ կայսրութիւնը կը ղեկավարուէր.-
ա.-Տեղական բռնատէրերով:
բ.-Վեզիրներով
գ.-Ենիչէրիներով (Զինուած յատուկ ուժեր, որոնք կազմուած էին գերի առնուած մանուկներէն եւ կ’ենթարկուէին զինուորական յատուկ դաստիարկութեան)
դ.-Հարէմներով (սուլթաններու կիներ):
Ուրեմն Օսմանեան Կայսրութիւնը կը բնորոշուէր կամայականութիւններով, ճնշումներով, հարստահարութիւններով եւ փտածութեամբ, ինչ որ զայն կը դարձնէր անհանդուրժելի լուծի:
Այս ժամանակահատուածին Երեւանի նահանգը, Նախիջեւանը եւ Ղարաբաղը կը գտնուէին Պարսկաստանի տիրապետութեան տակ: Ճիշդ է, որ Օսմանեան Կայսրութիւն-Պարսկաստան հակամարտութիւնները մեղմացուցին ճնշումը Եւրոպայի վրայ, սակայն շնչահեղձ ըրին Հայաստանը. բնականաբար պարսկական լուծը աւելի տանելի էր քան Օսմանեան լուծը, սակայն երկու կողմերուն միջեւ յարատեւ պատերազմները աւելի տկարացուցին Հայաստանը: Օրինակ Շահ Աբբասը նահանջելու ատեն իրեն հետ Պարսկաստան տարաւ 50.000 հայեր, որոնց բնակեցուց Նոր ՋուլՖա կամ Նոր Ջուղա (Սպահան):
Ղարաբաղը ինքնավար մնաց Պարսկաստանի տիրապետութեան տակ: Հոն կ’իշխէին հինգ գերդաստաններ (Մելիքութիւններ), որոնցմէ ամէնէն հռչակաւորը՝ Դաւիթ Բէկը եղաւ: Ան 7000 հաշուող բանակով կրցաւ ամբողջական անկախութիւն նուաճել Ղարաբաղի մէջ:
Այս կացութիւնը շարունակուեցաւ մինչեւ 18րդ դար, երբ Երեւան-Նախիջեւան-Ղարաբաղ հատուածը անցաւ Ռուսիոյ կայսրութեան տիրապետութեան տակ եւ Օսմանեան-Պարսկական հակամարտութիւնը վերածուեցաւ օսմանեան-ռուսական հակամարտութեան:
Այնուամենայնիւ, անկախութեան գաղափարը պահպանուեցաւ հայկական լեռնաշխարհի կարգ մը նահանգներու մէջ, օրինակ Սասնոյ եւ Զէյթունի մէջ, ուր պահպանուեցան ռազմական աւանդութիւնները, ժողովրդային ազգային կորովը եւ ձեռներէցութեան ոգին:
Ընդհանուր առմամբ Հայաստանը Օսմանեան Կայսրութեան տիպապետութեան տակ բոլոր բնագաւառներու մէջ (տնտեսական, մշակութային, մարդկային) ապրեցաւ գահավէժ ընթացք մը:
Բագրատունիներու վարչական զարգացած դրոյթները քայքայուեցան, աւերուեցան երկրագործութիւնը, ոռոգման ցանցերը եւ ելեւմուտքը: Աղքատութեան դրոշմը եւ թշուառութիւնը բնորոշեց հայութեան կեանքը: Խորտակուեցաւ հայկական քաղաքակրթութիւնը եւ կասեցուեցաւ զարգացման ընթացքը:
18րդ դարու սկիզբը հայ ազգը փաստօրէն կ’ապրէր միջնադարեան կացութեան մէջ:
